Từ xa xưa, kỳ nam được xem là cống phẩm cao cấp của các triều đại vua chúa. Kỳ là loại gỗ quý hiếm nhất trong các sản vật gỗ ở nước ta. Với hương thơm mạnh mẽ, nó còn là nguồn dược liệu quý cũng như là vật phẩm phong thuỷ cao cấp đối với con người. Vậy kỳ nam là gì? Cách nhận biết kỳ nam thế nào?
I. Kỳ Nam là gì?
Kỳ nam là gì? Những ai có hiểu biết về Trầm Hương chắc hẳn không thể không biết đến Kỳ Nam. Tương tự như Trầm, Kỳ cũng là phần gỗ thơm hình thành trên thân cây dó bầu. Trong quá trình sinh trưởng và phát triển, thân cây bị thương do thời tiết, bom đạn, côn trùng,… Những vết thương sau đó được bảo vệ bởi một lớp nhựa; lâu dần chỗ bị thương ấy biến tính thành Trầm Hương, trong đó bao gồm Trầm và Kỳ.
Trong thực tế, người ta thường tìm thấy nhiều Trầm hơn Kỳ. Tuy có cùng nguồn gốc hình thành, nhưng Kỳ là thứ Trầm Hương có nhiều tinh dầu hơn, mất nhiều thời gian hình thành hơn và do vậy mà hiếm gặp hơn Trầm rất nhiều. Một cây Dó có Kỳ chắc chắn sé có Trầm, thường được tìm thấy bao quanh phần Kỳ. Những cũng có nhiều cây Dó chỉ cho Trầm mà không có Kỳ. Thông thường, chất dầu trầm hương sẽ hình thành trước, trải qua thời gian, một số điểm trong khối trầm hương sẽ bị biến đổi chất dầu thành kỳ.
II. Các loại Kỳ nam
1. Kỳ nam tự nhiên
Dựa trên màu sắc và kết cấu phần dầu của miếng gỗ, người ta phân thành 4 loại chính như sau:
Hắc kỳ: Có sắc đen, nhìn như hắc ín, chất dầu quyện vào cả sớ gỗ cứng và nặng.
Hoàng kỳ: Có sắc vàng chất dầu cứng và nặng.
Thanh kỳ: Có sắc ánh tím xanh, nhiều dầu thì mềm, ít dầu thì cứng và khô.
Bạch kỳ: Có màu trắng xám nâu, xung quanh lớp kỳ nam như có lớp đường trắng mịn bám vào, chứa rất nhiều tinh dầu và mềm. Khi cắt khối bạch kỳ nam ra thì sẽ thấy có màu nâu đỏ bên trong nhưng để 1 thời gian là vị trí đó sẽ ngã về màu sáng hơn. Loại này cực kỳ hiếm, chưa thấy xuất hiện nhiều ở thị trường.
2. Kỳ nam nhân tạo
Cũng bởi sự khan hiếm của kỳ tự nhiên mà kỷ thuật cấy ghép kỳ ngày càng phát triển. Các nhà nghiên cứu Trung Quốc đã tìm ra phương pháp chiếc cấy kỳ nam từ cây dó bầu. Những cây kỳ nam này được nuôi lớn trong khoảng 3 năm.
Sau đó chúng sẽ được tạo những vết thương cơ học như hình thức của cây dó bàu tạo kỳ tự nhiên. Quá trình này diễn ra tầm khoảng hơn 5 năm, các cây được chiếc sẽ hình thành nên kỳ nam. Tuy giá của kỳ nhân tạo rẻ hơn nhiều so với trầm tự nhiên nhưng chất lượng của kỳ nhân tạo cũng rất tốt.
3. Kỳ nam hóa thạch
Cụm từ “kỳ nam hóa thạch” có lẽ sẽ khiến nhiều người khá hoang mang về đặc điểm cũng như tính chất của nó. Loại kỳ này thường không có nhiều trên thị trường. Một số nơi kinh doanh loại này đa phần là một khối nhựa có mùi hương. Khối này đông cứng lại như đá, khi đốt sẽ tỏa ra mùi rất dễ chịu.
Sự thật về loại kỳ này vẫn còn là một ẩn số. Tuy nhiên, người tiêu dùng cũng nên lưu ý bởi không phải chỉ có trầm và kỳ mới có mùi hương đặc trưng riêng.
III. Công dụng của Kỳ nam
1. Về sức khỏe
Theo lương y Trần Duy Linh: “Gỗ kỳ có công dụng chữa trị chứng đi tiểu không cầm được; giúp cho bền vững tinh khí (giao hợp được lâu); rất hay trong điều trị các bệnh tiêu hóa như, bệnh khí thống (đau do hơi dồn tức trong bụng), hay đau bụng tiêu chảy thể tả; còn có tác dụng tiêu tan đờm dãi (dùng trong trị chứng ho).
Thường người ta không cho chung kỳ nam với các vị thuốc khác, cũng như không qua đun nấu (vì như thế sẽ làm bay mất hương khí của kỳ), mà dùng bằng cách mài ra rồi uống. Người ta còn dùng kỳ nam trích tinh dầu để pha chế các loại nước hoa; làm vòng đeo tay, hạt chuỗi vừa làm đồ trang sức (hương thơm lưu giữ hàng mấy chục năm), vừa có công dụng trị gió, tránh được cảm mạo.
2. Về mặt tâm linh
Tương tự như trầm hương, kỳ cũng là vật phẩm có nhiều ý nghĩa to lớn. Kỳ được cho là lá bùa hộ mệnh, trừ tà khí; đem đến may mắn thịnh vượng cho người sỡ hữu.
Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:
Kỳ có tác dụng giảm biên độ co bóp ruột ở mèo được tiêm acetylcholine. Bên cạnh đó, thuốc còn làm giảm nhu động tự nhiên của đường ruột.
Dạng chiết của dược liệu có tác dụng chống co thắt cơ trơn và ức chế co bóp tự chủ của hồi tràng chuột lang do acetylcholine và histamine gây ra.
Kỳ còn được dùng để chế tác ra một số loại đồ trang sức như vòng tay, vòng cổ, mặt dây chuyền, hạt chuỗi…những món đồ ấy trong dân gian được xem như là một loại bùa hộ thân hữu hiệu giúp bảo vệ con người tránh khỏi tà khí.
IV. Giá Kỳ Nam
Cũng giống như trầm hương, giá của kỳ phụ thuộc vào thể tích của khối kỳ, chất lượng dầu chứa trong gỗ, loại kỳ nam, chìm nước hay không chìm nước.
Giá kỳ dao động trong khoản 2 tỷ đến 6 tỷ với 1kg kỳ rục không chìm nước.
Đối với kỳ nam có lượng dầu cao và chìm nước, tuỳ theo kích thước mà giá thành sẽ dao động từ 8-16 tỷ với 1kg kỳ nam tuỳ loại.
V. Cách nhận biết Kỳ nam
– Nhìn: Quan sát khối trầm hương dưới kính phóng đại; ta sẽ thấy những thớ thịt của kỳ nam sẽ xếp chồng lên nhau; màu trầm khi rọi đèn mạnh vào sẽ có màu đỏ ánh kim. Các thớ thịt sẽ có lượng dầu nhiều nên nhìn sẽ vó vẻ ẩm ướt.
– Nếm: Tỉa một lượng nhỏ lớp gỗ, sau đó nhai nhẹ ở răng cửa; ta sẽ thấy có độ kết dính 2 răng lại với nhau, do có chất dầu dẻo. Sau đó, dùng lưỡi nén chặt miếng kỳ đó áp sát. Lưỡi sẽ bị tê trong thời gian dài.
Ở trầm hương chỉ có vị đắng, nhưng kỳ nam thì sẽ có vị đắng là đầu tiên; sau đó sẽ thấy ngọt, rồi đến chua và cay, cay ở đây thật chất là lúc đó lưỡi đã tê rồi nên cảm giác giống cay ở lưỡi.
– Ngữi: Do có lượng đầu dẻo và tính chất bay hương của kỳ; ta sẽ thấy có mùi hương thơm ngọt the mát kiểu kẹo bạc hà. Khi đưa lại gần mắt thì cảm giác the the mắt, giống như xông hương làm mắt cảm giác cay muốn chảy nước mắt.
– Đốt: khi đốt sẽ toả ra mùi thơm rất mạnh, khói xanh bay cao và thẳng tắp không bị ngắt đoạn.
VI. Cách phân biệt trầm hương và kỳ nam
Trầm và kỳ đều xuất thân từ cây dó bầu tuy nhiên chúng không giống nhau. Bạn cần nắm rõ sự khác biệt của hai loại gỗ quý này để có tránh được những nhầm lẫn không đáng có. Dưới đây là những cách nhận biết kỳ nam cơ bản:
- Số tuổi: Để thu hoạch được gỗ kỳ, đòi hỏi con người phải mất rất nhiều thời gian. Nếu tuổi của trầm hương dao động trong khoảng từ 10 đến 50 năm thì kỳ nam phải mất nhiều thời gian hơn thế. Cũng chính vì vậy mà giá trị của kỳ nam đắt hơn gấp 10-20 lần so với gỗ trầm.
- Mùi hương: Kỳ sẽ có mùi đậm và rõ hơn. Trong khí đó, đối với trầm, bạn cần phải ngửi thật lâu mới cảm nhận được mùi hương của nó. Ngoài ra, vị của kỳ có đầy đủ từ chua, cay, ngọt, đắng. Trầm hương khi nếm chỉ có vị đắng nhẹ ở đầu lưỡi.
- Tính chất: Trầm hương có khối lượng khá nhẹ, chưa sít tinh dầu và thưởng nổi trên mặt nước. Kỳ nam thì hoàn toàn trái ngược, khi đặt trong nước, gỗ kỳ nặng nên sẽ chìm hẳn.
- Màu sắc: Trầm thường có màu nhạt. Trầm càng nhiều tuổi thì màu sắc theo đó cũng đậm dần. Kỳ nam có màu đậm, một số loại có màu đen như hắc ín. Chúng mềm và deo hơn gỗ trầm bởi lượn tinh dầu tích trong kỳ rất cao.
